نوار موبیوس و بطری کلاین

آگوست فردیناند موبیوس (August Ferdinand Möbius) در روز ۱۷ نوامبر ۱۷۹٠ در شهر زاکسن به دنیا آمد. وی ریاضی‌دان و ستاره شناس مشهور آلمانی است. بیشتر شهرت او به دلیل کشف نوار موبیوس است.

نوار موبیوس نواری کاغذیست که به گونه ای پیچیده است و ابتدا و انتهای آن بر هم منطبق شده است . این نوار خاصیت دو رو بودن کاغذ را باطل میکند چرا که اگر شما از از یک نقطه در نوار شروع به حرکت کنید در نهایت کل سطح نوار را رفته اید و میتوانید این حرکت را تا بی نهایت تکرار کنید .

تعریف خاص ریاضی :دلیل «یک رویه بودن» این نوار، به شرح زیر است که : در هر نقطة a از نوار موبیوس، می‌توان دو بردار با جهت‌ ‌های مختلف رسم کرد که بر نوار موبیوس در این نقطه عمود باشد.

خاصیت موبیوسی: خاصیتی است که رابطه بین «درون» و «بیرون» را وارونه می‌کند. یعنی هر نقطه از یک سطح موبیوسی در عین حال که درون است، بیرون نیز می‌باشد، بنابراین در یک تغییر پیوسته نوعی دگرگونی در ماهیت یک فضا صورت می‌گیرد.در واقع در این حالت، فضا خاصیت دوگانه اما پیوسته پیدا می‌کند.

مرز یک ناحیه در فضا

مرزِ یک ناحیه، خط جدا کننده آن ناحیه از ناحیه دیگر است. در ریاضیات برای یک سطح سه مفهوم تعریف می شود: نقطه داخلی: نقطه ای که بتوان آن را داخل یک دایره روی سطح محصور کرد. نقطه خارجی: نقطه ای است که بتوانیم دایره ای حول آن رسم کنیم که متعلق به آن سطح نباشد. نقطه مرزی: نقطه ای است که هر دایره ای حول آن رسم شود، قسمتی از آن متعلق به سطح و قسمت دیگر آن متعلق به خارج آن سطح باشد. با این تعریف نوار موبیوس فقط یک مرز دارد. یعنی با یک بار حرکت در کرانه‌های انتهای نوار تمام مرز آن را می توانیم طی کنیم.

نوار موبیوس خواص غیرمنتظره دیگری نیز دارد؛ برای نمونه، هرگاه بخواهیم این نوار را در امتداد طولش بِـبُریم به جای این که دو نوار به دست بیاوریم، یک نوار بلندتر و با دو چرخش به دست می آوریم! همچنین با تکرار دوباره این کار دو نوار موبیوس در هم پیچ خورده به دست می‌آید. با ادامه این کار یعنی بریدن پیاپی نوار، در انتهای کار تصاویر غیرمنتظره‌ای ایجاد می‌شود که به حلقه‌های پارادرومیک (paradromic rings) موسومند. همچنین اگر این نوار را از یک سوم عرض نوار ببریم، دو نوارِ موبیوس در هم گره شده با طولهای متفاوت به دست خواهیم آورد. تمامی این کارها به آسانی قابل اجراء هستند.

نوار موبیوس را می‌توان حالت خاصی از بطری کلاین دانست.نوار موبیوس به نوعی می‌تواند به عنوان سمبل تعامل دوگانگی فرهنگی تلقی شود.

فیلیکس کلاین، ریاضیدان آلمانی و عضو آکادمی علوم برلین بود که در سال 1882 نمونه جالبی از سطحی یک رویه طرح کرد که به بطری کلاین مشهور شد. این بطری، یک سطح کاملاً بسته دارد و  حجم آن صفر است. بطری کلاین اگر چرخانده شود، هیچ تغییری در مایع درون آن داده نخواهد شد.

در کیهان شناسی، مطرح شده‌ است که کیهان را به شکل زین اسب میداند و اشکالی نیز به نام بطری کلاین و نوار موبیوس ارائه شده‌ است. در بطری کلاین جهان بسته است و به شکل یک بطری است در نوار موبیوس جهان درون و بیرون ندارد.

اگر حرکت در جهان را از جایی شروع کنیم که روی نوار باشد، سرانجام از زیر نوار سر درمی آوریم یا اگر از زیر آن شروع کنیم به روی آن خواهیم آمد.

خانه بطری کلاین (klein bottle house ) درون بافت درختی بر روی تپه‌های شنی با فاصله کوتاهی از ساحل وحشی ۱۶ واقع شده‌است.

از همان اول شرکت ساختمانی ام‌ سی‌ آر می‌خواست که خانه‌ ای طراحی کند تا در داخل خط درخت‌های موجود در ناحیه حرکت کند ، به همین دلیل در طراحی این ساختمان آن‌چه به عنوان مارپیج یا همان ساختمان پوسته مانند آغاز شد در نهایت به مارپیچی پیچیده‌تر و به بطری کلاین توسعه یافت. آن‌ها مشتاق بودند که از نظر توپولوژیکی به بطری کلاین وفادار باشند.

موقعیت سایت ساختمان و ارتباط آن با بادهای غالب ، توپوگرافی و پوشش گیاهی منطقه همه با محدودیت‌های سایت و ساختمان هم‌خوانی دارند.

دیوارهای این خانه مانند اریگامی‌های کاغذ تا و چین دارند، اتاق‌ها حول محوری مرکزی که حایط را شمای می‌شود قرار گرفته‌اند و چشم‌انداز زیبایی از بالا به پایین ایجاد کرده‌اند. سنت استفاده از هندسه تجربی در طراحی این ساختمان برای به کارگیری و برآورده کردن نیازهای معاصر به صورت بسیار زیبایی به کار گرفته‌است و به اتاق‌ها درون بطری به شکل اشیا جا داده شده درون آن نگاه شده‌است. کیفیت پیچشی پوسته حلقه ای ساختار به خصوص در بافت درختی گردهمایی آرامض بخشی را به ارمغان آورده است. معماران اصلی آن Rob McBride , Debbie-Lyn Ryan هستند و با مساحت ۲۵۸ مترمربع در شبه جریزه مورنینگتون کشور استرالیا قرار دارد. خانه‎ای سازگار با محیط زیست و ناب، که به یاد ریاضیدان آلمانی، فلیکس کلاین ساخته شده است.

پیچیدگی‎های طراحی این بنا زیاد  و حاکی از آن است که طراحان به وسیله کامپیوتر؛ طراحی داخلی و اندازه زاویه‎های  آن را با دقت بسیار  انجام داده‎اند. دکوراسیون داخلی خانه بطری کلاین استرالیا، پر از ظرافت و خلاقیت و فرم خاص آن نشان دهنده تیزهوشی معماران ماهر و معماری منحصربه‎ فرد آن است. طرح‎های باز و آشکار، داشتن شکل‎های مستطیل یا مکعب، مینیمال و بدون زرق‎وبرق و تزئین، استفاده از سطح‎های صاف و پنجره‎های بزرگ، همه و همه، نشان از مدرن بودن معماری این خانه زیبا دارند. معماری مدرن همیشه به دنبال ارائه دادن راه حلی برای زندگی بهتر است و تلفیق آن با محیط زیست و طبیعت، یک شاهکار خواهد بود.

انواع بتن و بتن در ساختار های نوین

بتن معمولی ؛ این بتن از آب ، سیمان ئ سنگ دانه تشکیل میشود . زمان گیرش این نوع بتن به نسبت میزان رطوب هوا و عیار سیمان بین 30 تا 90 دقیقه متغییر است .مقاومت این بتن بین 10 تا 40 مگا پاسکال است .  سر جمع حدود 90 روز به طول می انجامد تا قریب بر 90 درصد مقاومت حاصل شود .

بتن با مقاومت بالا ؛ با کاهش نسبت آب به سیمان تا حدود 0.35 و یا کمتر ساخته میشود . مقاومت فشاری در آن معمولا بیش از 6000پوند بر اینچ مربع است . برای جلوگیری از تشکیل کریستال های هیدروکسید کلسیم آزاد ، میکروسیلیس در سیمان اضافه میشود . به علت کم بودن میزان آب بتن کارایی بتن پایین می آید کهخ به سبب جبران این خسارت به بتن روان کننده افزوده میشود . در ضمن سنگدانه های این بتن باید با دقت بیشتری انتخاب شوند .

بتن با عملکرد بالا ؛این بتن دارای استحکام ،کارایی و دوام بالا است. جایگذاری این بتن آسان است. بتن با کارایی بالا بدون تفکیک فشرده می شود. گیرش و مقاوم شدن آن سریع است. این نوع بتن دارای خواص مکانیکی بلند مدت، نفوذپذیری، تراکم، گرمای هیدراتاسیون، سختی، ثبات حجم و دوام طولانی در محیط های دارای شرایط سخت است.

بتن سبک هوا دار ؛ یکی از بزرگترین دستاوردها در زمینه فن آوری بتن توسعه بتن هوادار است. این نوع بتن در جایی استفاده می شود که در معرض خطر عمل انجماد و ذوب باشد. این نوع بتن با افزودن مواد افزودنی بتن ( مواد افزودنی هوادار) بوجود می آید. این نوع بتن هزینه کمی را نیز برای انرژی در بر خواهد داشت. بتن هوادار در برابر رطوبت ، سرما ، گرما ، سروصدا و صوت عایق است ،  در برابر آتش سوزی و حریق ، مقاوم تر از سایر انواع بتن است ، به دلیل وزن کم در این بتن ، بار مرده کم میشود ، جذب و دفع مناسب آب ، بریدن و کوبیدن میخ در این نوع بتن به راحتی انجام می شود ، در هنگام خشک شدن ، این نمونه بتن سبک دارای انقباض مطلوبی است و مقاوم آن در برابر یخ زدگی

بتن سبک ؛ سنگ دانه های استفاده شده در بتن سبک نسبت به بتن سنگین ، دارای وزن کمتری هستند. چگالی این بتن 240 تا 1850 kg/m³ است و مقاومت بتن سبک بین 7 تا 40 مگاپاسکال متفاوت است. سنگ دانه های سبک عبارتند از ؛ مواد طبیعی مانند سنگ های آتشفشان ، درمان حرارتی مواد خام طبیعی مانند خاک رس، تخته سنگ و یا شیل با عنوان لیکا ، تولید از طریق کارخانجات صنعتی مانند fly ash (خاکستر بادی) با عنوان لیتاگ و  پردازش محصولات صنعتی مانند FBA و خاکستر

بتن پاشیده (شاتکریت)؛ بتن شاتکریت (بتن پاشیده) از هوای فشرده برای پاشیدن بتن بر روی یک قاب و یا ساختار استفاده می کند. شاتکریت ملات و یا معمولا انتقال بتن از طریق یک شلنگ با سرعتی بالا بر روی یک سطح از قبل تعیین شده است

بتن متخلخل یا نفوذ پذیر ؛ بتن متخلخل شامل شبکه ای از سوراخ ها و حفره ها است که اجازه می دهد آب و یا هوا از بتن عبور کند. بتن نفوذپذیر، ترکیبی از دانه های مخصوص با درجه بندی درشت، سیمان، آب است

بتن فشرده غلتکی ؛ تن فشرده غلتکی معمولا برای سنگ فرش های بتنی استفاده می شود.  امکان ساخت سدهای بتنی غلتکی نیز وجود دارد.

بتن خودترمیم شونده

بتن متریالی بسیار مقاوم است که از آن برای ساخت سازه های مختلف استفاده می شود. این ماده از استحکام و مقاومت بسیار بالایی برخوردار است و یک متریال بسیار مهم در ساخت و ساز به شمار می آید. بتن ماده ای است که از ترکیب سیمان و سایر مواد افزودنی حاصل می شود و پس از خشک شدن ماده ای سخت و مقاوم ایجاد می کند. ترک، بزرگترین عیب بتن محسوب می شود. یک ترک کوچک در سازه های آبی مانند مخازن آب و بدنه سدها، می تواند فاجعه بار باشد. یا حداقل هزینه های گزافی را برای تعمیر سازه به بار بیاورد. سالانه بیش 6 میلیارد یورو فقط در اروپا صرف تعمیر و نگه داری سازه های بتنی می شود. بتن خودترمیم شونده از گسترش ترک خوردگی ممانعت نموده و ترک ها را بازسازی و پر می نماید. این بتن با افزودن مواد ترمیم کننده به بتن معمولی تولید می شود و عمر بسیار بالایی دارد. عامل اصلی ترمیم ترک های بتن وجود کپسول های سیلیکات سدیم در ساختار بتن است. ترکیب سیلیکات سدیم با بتن آن را قادر می سازد تا آسیب های خود را ترمیم نماید. بتن خود ترمیم شونده نوعی بتن حاوی باکتری است که به صورت خودکار ترک های خود را توسط باکتری ها پر می کند. در واقع نوعی باکتری با نام باسیلوس و مواد غذایی آن ها به بتن اضافه می شود. تا قبل از اینکه بتن ترک بخورد، باکتری ها و مواد خوراکی آن ها تا 200 سال می توانند بدون تغییر در بتن باقی بمانند. اما به محض اینکه ترک کوچکی در بتن ایجاد شود، اکسیژن و رطوبت وارد بتن شده و باکتری ها شروع به فعالیت می کنند. باکتری ها، اکسیژن و مواد غذایی را مصرف کرده و سنگ آهک تولید می کنند. سنگ آهک ترک ایجاد شده را پر کرده و آب بندی می نماید. با استفاده از بتن خود ترمیم شونده، 50 درصد از هزینه های تعمیر و نگه داری سازه های بتنی به ویژه سازه های آبی کاسته می شود.

بتن اسفنجی

بتن اسفنجی یک مخلوط سنگدانه درشت ( شن ) ، سیمان ، آب و ماسه به میزان اندک ( و گاهی اوقات بدون ماسه ) است. در ساختار این بتن %25 – 15 ( از لحاظ حجم ) فضای خالی وجود دارد و این امر‌ موجب عبور آب از داخل این بتن می‌شود.

در بتن اسفنجی از آب نسبت به دیگر انواع بتن کمتر استفاده می‌شود و این مسأله باعث شده تا پس از ساختن مخلوط بتن اسفنجی آب آن به سرعت تبخیر شده و مخلوط بتن اسفنجی در مدت یک ساعت کاملا” از آب تخلیه خواهد شد.

نصب بتن اسفنجی شامل 4 مرحله اساسی است ، مخلوط کردن در بتن اسفنجی ، جاگذاری کردن ( گماردن، قراردادن ) در نصب بتن

اسفنجی ، تراکم و فشرده سازی ( کوبیدن ) در نصب بتن اسفنجی ، عمل آوردن بتن  اسفنجی

زیر سازی بتن اسفنجی و زمین زیرین بتن اسفنجی نباید کاملاً غیر قابل نفوذ باشد و باید حداقل اندکی خاک و زیر سازی آن نفوذ پذیری داشته باشد. در مناطق ماسه‌ای هم بتن اسفنجی مستقیماً بالای ماسه گذاشته می‌شود.همچنین باید به این موضوع اشاره کرد که یخ‌زدن آب در داخل بتن اسفنجی مشکلی ایجاد نمی‌کند، زیرا آزمایش‌هایی صورت گرفته که در آن بتن اسفنجی را به مدت بیش از 15 سال در آب و هوای سرد گذاشته و آب باران و برف پس از ورود به داخل بتن یخ می‌زد. کاربرد موفق بتن اسفنجی در این مناطق این مساله را حل نموده است و مشکلی در به کار بردن این بتن در این مناطق وجود ندارد. بتن اسفنجی معمولا” بعه دو نوع گازی و کفی تقسیم میشود . بتن اسفنجی را بتن پوک و متخلخل نیز می نامند و در برخی منابع بتن Cellular نام دارد . اغلب بتن های اسفنجی گازی و بتن اسفنجی کفی غیر سازه ای هستند اما برخی بتن های اسفنجی گازی از قابلیت سازه ای شدن و حتی مسلح شدن برخوردار می باشند .

مزایای زیست محیطی بتن اسفنجی عبارتند از : جلوگیری از بروز آب گرفتگی در معابر و مکان‌ها به هنگام بارندگی با استفاده از بتن اسفنجی ،

جلوگیری از آلوده شدن آب بارندگی‌ها با استفاده از بتن اسفنجی ، بتن اسفنجی مناسب برای پر کردن ذخایر آب زیرزمینی ، در نقاط سرد که ماندن برف و باران روی زمین (بعد از بارش) منجر به سردتر شدن آن مناطق می‌شود می‌توان با استفاده از بتن اسفنجی آب باران و برف را به داخل زمین هدایت کرد و از سردتر شدن آن ناحیه با استفاده از بتن اسفنجی جلوگیری کرد ،همچنین می‌توان از بتن اسفنجی در مکان‌هایی که نیاز به زمین خشک است استفاده کرد مثلاً در زیر سازی چمن‌های استادیوم‌های فوتبال. ، همچنین در مناطق سردسیر، بدلیل عبور آب از بتن اسفنجی از یخ زدگی سطح معابر و در نتیجه ایجاد خطر جلوگیری می‌کند که شهرداری‌های محترم می‌توانند از بتن اسفنجی در پیاده‌رو سازی‌ها و محوطه سازی پارک‌ها، پارکینگ‌ها و معابری که مشکل آبگیری دارند استفاده نمایند ، ایجاد مناظری زیبا به هنگام بارندگی، زیرا با وجود بتن اسفنجی دیگر هنگام بارندگی آب گرفتگی وجود ندارد.

 بتن شفاف یا شیشه ای ( لیترکان litracon  )

 بتن عبور دهنده نور، امروزه به عنوان یک متریال ساختمانی جدید با قابلیت استفاده بالا مطرح است. این متریال ترکیبی از فیبر های نوری و ذرات بتن است و می تواند به عنوان بلوک ها و یا پانل های پیش ساخته ساختمانی مورد استفاده قرار گیرد. فیبر ها بخاطر اندازه کوچکشان با بتن مخلوط شده و ترکیبی از یک متریال دانه بندی شده را تشکیل می دهند. به این ترتیب نتیجه کار صرفا ترکیب دو متریال شیشه و بتن نیست، بلکه یک متریال جدید سوم که از لحاظ ساختار درونی و همچنین سطوح بیرونی کامل همگن است، به دست می آید.

فیبر های شیشه باعث نفوذ نور به داخل بلوک ها می شوند. جالب تریت حالت این پدیده نمایش سایه ها در وجه مقابل ضلع نور خورده است. همچنین رنگ نوری که از پشت این بتن دیده می شود ثابت است به عنوان مثال اگر نور سبز به پشت بلوک بتابد در جلوی آن سایه ها سبز دیده می شوند. هزاران فیبر شیشه ای نوری به صورت موازی کنار هم بین دو وجه اصلی بلوک بتنی قرار می گیرند. نسبت فیبر ها بسیار کم و حدود 4 درصد کل میزان بلوک ها است. علاوه بر این فیبر ها بخاطر اندازه کوچکشان با بتن مخلوط شده و تبدیل به یک جزء ساختاری می شوند بنابر این سطح بیرونی بتن همگن و یکنواخت باقی می ماند. در تئوری، ساختار یک دیوار ساخته شده با بتن عبور دهنده نور، می تواند تا چند متر ضخامت داشته باشد زیرا فیبر ها تا 20متر بدون از دست دادن نور عمل می کنند و در دیواری با این ضخامت باز هم عبور نور وجود دارد.

دیوار: به عنوان متداول ترین حالت ممکن این بلوک می تواند در ساختن دیوارها مورد استفاده قرار گیرد. به این ترتیب هر دو سمت و همچنین ضخامت این متریال جدید قابل مشاهده خواهد بود. بنابر این سنگینی و استحکام بتن به عنوان ماده اصلی « لایتراکان» محسوس تر می شود و در عین حال کنتراست بین نور و ماده شدید تر می شود. این متریال می تواند برای دیوارهای داخلی و خارجی مورد استفاده قرار گیرد و استحکام سطح در این مورد بسیار مهم است. اگر نور خورشید به ساختار این دیوار می تابد قرار گیری غربی یا شرقی توصیه می شود تا اشعه آفتاب در حال طلوع یا غروب با زاویه کم به فیبر های نوری برسد و شدت عبور نور بیشتر شود. بخاطر استحکام زیاد این ماده می توان از آن برای ساختن دیوار های باربر هم استفاده کرد. در صورت نیاز، مصلح کردن این متریال نیز ممکن است همچنین انواع دارای عایق حرارتی آن نیز در دست تولید است.

پوشش کف: یکی از جذاب ترین کاربرد ها، استفاده از «لایتراکان» در پوشش کف ها و درخشش آن از پایین است. در طول روز این یک کفپوش از جنس بتن معمولی به نظر می رسد و در هنگام غروب آفتاب بلوک های کف در رنگهای منعکس شده از نور غروب شروع به درخشش می کنند.

طراحی داخلی: همچنین از این نوع بتن عبور دهنده نور می توان برای روکش دیوار ها در طراحی داخلی استفاده کرد به صورتی که از پشت نور پردازی شده باشند و می توان از نور های رنگی متنوع برای ایجاد حس فضایی مورد نظر استفاده کرد.

کاربرد در هنر: بتن ترانسپارانت برای مدتها به عنوان یک آرزو برای معماران و طراحان مطرح بود و با تولید لایتراکان این آرزو به تحقق پیوست. کنتراست موجود در پشت متریال تجربه شگفت آوری را برای مدت طولانی در ذهن بیننده ایجاد می کند. در واقع با نوعی برخورد سورئالیستی محتوای درون در ارتباط با محیط پیرامون قرار می گیرد و به این ترتیب بسیاری از هنرمندان تمایل به استفاده از این متریال در کارهای خود دارند. به طور کلی با پیشرفت های تکنولوژیکی و ارائه خلاقیت طراحان و مجسمه سازان با ابزار های مختلف، پتانسیل و قابلیت بتن توسط هنرمندان گوناگون در تمام جهان مورد استفاده قرار گرفته است.

بتن رومی

از دیگر مصالح ساختمانی که می توان در ساخت و ساز موزد استفاده قرار داد، بتن رومی می باشد. بتن رومی در مقایسه با بتن مدرن سبک تر و در عین حال مقاوم تر می باشد. تفاوت این بتن با بتن مدرن عدم استفاده از پرتلند در آن می باشد. این بتن از عمر طولانی تری نیز برخوردار می باشد.

ساباط در معماری کهن ایران

معماری تاريخی جنبۀ تاريخی دارد و منسوب به تاريخ است و اصطلاح تاریخ بار زمان خاص دارد . معماری قديمی به بعد زمان توجه میشود معماری بومی : به سرزمین و ناحیه ای خاص تعلق دارد و لغت بوم بار مکانی  دارد . معماری با هویت عنوان دیگریست بر معماری سنتی  که در واقع معماری قابل شناسایی تعریف میشود چراکه سابقه ای از آن موجود است عنوان دیگر این نوع معماری معماری خودی اس .. معمار با معنی یا معنی دار دارای قصد یا هدف در آن جاریست و به آن شکل گیری آن معنا بخشیده باشد .

در یک جمع بندی کوتاه میتوان گفت معماری به چهار عامل ؛ زمان ، مکان ، فرهنگ و معنای خاص بستگی دارد .

در این بخش میخواهیم انواع ساباط ها بر اساس فرم و نحوه قرار گیری را شرح دهیم که تاثیر بسزایی بر معماری کهن ایرانی داشته است .

ساباط ها برروی کوچه ها یا معابر مسقف روش مناسبی برای تعدیل و کنترل نور آفتاب می باشد همچنین به دلیل ایجاد اختلاف دمای محیط بیرون با دمای محیط داخل باعث ایجاد کوران وجابجایی هوا گردیده که درمناطق گرم، گرم و مرطوب بسیار ازلحاظ اقلیمی مناسب بوده است.

ساباط ها یک فضای مکث شهری هستند که مردم را در برابر گرما و سرما محافظت می کنند وامنیت محلات و شهرها را تامین می نمایند. سیمای شهر را یک پارچه کرده و مقاومت بناها را افزایش میدهند . پوشش رهگذر، بالایی که زیر آن راه بود، راهگذاری میان در خانه که از آن جا از خانه ای به خانه ی دیگر عبور کنند . دالان ، راهروی سرپوشیده ، سایه گاه ، سقفی که در زیر آن معبر ورود به خانه و سرا می باشد .

ساباط به کلیه بناهایی که به منظورآسودن به پا میشده چه در شهر و چه در بیرون از شهرمیباشد گفته میشود  . به طور کلی ساباط در زبان فارسی دارای ریشه ای کهن است . جزء اول آن سا به معنای آسایش و باط نمودار ساختمان ، آبادی و عمارت است . در ساباط هایی که سقف مسطح دارند، از تیرهای چوبی و حصیر برای نگهداری وزن سقف استفاده میشد و دو دیواری که در امتداد کوچه بود، نقش دیوارهای حمال یا باربر را ایفا میکرد. اما ساباط هایی که طاق داشت، با توجه به مسائل استاتیکی به خوبی میتوانست وزن سقف را هرچقدر هم کم سنگین بود، به ستونها، دیوارها و سپس به زمین منتقل کند . آجرچینی این سقفها هم ا غلب به صورت رومی انجام میشد . بسیاری از ساباط ها فقط بار سقف خود را تحمل میکردند و احتمالاً مسیری بوده اند که خانه های دوطرف کوچه را به هم پیوند میدادند، اما بعضی ساباط ها روی سقفشان کاربری مسکونی داشته اند که معمولاً اتاقی با یک یا دو در بازشو و دارای چشماندازی مناسب به کوچه بوده است .عمده ترین دلیل ساخت ساباط ها، زاویه تابش عمود و مستقیم نور آفتاب خصوصا در فصول گرم سال در این مناطق ذکر شده و همچنین وجود معضل بادهای موسمی دارای گرد و غبار شنهای ریز کویر می باشند که توسط ساباط خنثی میشوند .ساباط ها گونه ای از سایبان های ثابت محسوب میشوند که در تمام فصول سال ثابت هستند. از این رو کارایی آنها از نظر ایجاد سایه و نقطه آسایش به تغییرات روزانه و سالانه موقعیت خورشید بستگی دارد.

ویژگی های ساباط ها :

تنظیم شرایط محیطی و فراهم نمودن شرایط آسایش : ساباط ها بر روی فضاها و گذرهای شهری با ایجاد سایه ها و تحمل پذیری، انسان را در برابر شرایط محیطی و اقلیم گرم و خشک منطقه ارتقا میدهد و کوران هوا ایجاد میکنند

نقش سازه ای: ساباط ها پایداری در ساختمان های محیطی و اجزای فضایی بلوکهای طرفین ایجاد میکنند. بین دو خانه در معبر به عنوان پشت بندعمل میکنند و مقاومت بنا را در برابر هر گونه نیروی افقی حاصل از زلزله و باد و … افزایش میدهد.

به علت محرمیت و درون گرایی خانه های ایرانی، دیوارهای محیطی مرتفع ساخته میشدند اما به دلیل صرفه جویی در مصالح عموما جداره های بناهای تاریخی کم عرض و باریک طراحی میشدند ، در نتیجه نیروهای جانبی مضاعف میشدند ، ساباط کمک میکند که ضخامت کم دیوارهای آجری تا میزان قابل توجهی جبران شود و نیروهای رانشی حاصل از تاقها و تویزه های عناصر فضایی پشت دیوار محیطی خانه را خنثی میکند

همجواری محله ای: گاهی برای کنار هم قرارگیری ملک ها و محلات از ساباط استفاده میشده است .

ایجاد حس همسایگی: آن بخش از فضاهای شهری که از احداث ساباط ایجاد میشده به دلیل محوریت، مسقف بودن و اختلاف ارتفاع با فضای کلی

گذرگاهی به مرکزی برای تجمع ساکنان محله و یا فضای ورودی به یک یا چند خانه تبدیل میشده است .

حضوری سمبلیک: گاهی برای تعریف فضای ورودی از ساباط استفاده میشده و برای معرفی بنا به فضای شهری کوه نشان دهنده سمبلیک بودن آن است . شوک فضایی و ایجاد مکث در فضا ، خصوصی تر کردن حریم در بعضی از بناها

فرم شناسی ساباط های ایرانی براساس نوع پوشش به ترتیب زیر است .

پوشش های منفرد که شامل ؛ لنگه های چند گانه (این نوع پوشش ها به صورت تویزه هایی چندگانه در گذرهای شهری هستند که به صورت پشتبند برای اجزای طرفین خود عمل می کنند و نیز ریتمی ازنور و سایه را در گذر ایجاد میکنند) ، لنگه های تکی (جنبه سازه ای داشته و به صورت پشت بند عمل میکنند) ، نیم لنگه و لنگه های با قوس تیزه دار ومازه دار.

پوشش های پیوسته ؛ ساباط های پوشیده با تاق آهنگ ، ساباط های پوشیده با تاق کجاوه و ساباط های اتاقک دار

ساباط ها از لحاظ مکانی هم تقسیم بندی میشوند ؛ ساباط در ابتدای ، وسط و انتها گذر که هر یک ویژگی و تعریف خود را دارند برای مثال ساباط در ابتدای گذر تعریف کننده آن گذر است ولیکن در انتهای گذر پیش ورودی و محرمیت ساختمان انتهای گذر است .

در نتیجه میتوان به اهمیت ساباط در معماری پی برد امروزه از ساباط بیشتر جهت زیبایی یا اتصال دو نقطه همجوار استفاده میشود چرا که مسائلی سازه ای و غیره جور دیگری حل میشوند . اما باز هم از محبوبیت ساباط ها کم نمیکند .

منابع 

پیرنیا، محمد کریم. سبک شناسی معماری ایرانی، تهران 

غیاثی ، خشایار ، کامران کسمایی ، حدیثه ، مقاله ، گونه شناسی فرمی سابات در اقلیم گرم و خشک ایران 

َ

تاریخچه هتل و طراحی هتل

هتل در طول تاریخ

ریشه کلمات هتل ، هوتل یا هاست به الهه ی هستیها باز میگردد . قسمتی ار اقامت گاه های گذشته که حس دعوت کنندگثی و خوش آمدگویی را القا میکرد زئوس مرکز خانه بود که در مکان دایره شکلی در مگارن باز ( حیاط داخلی ) که آتشی هم در آن وجود داشت . این تاریخچه میتواند نشان دهنده این موضوع باشد که پیشینه ی کهن واژه هتل به یونان باستان باز میگردد ولیکن خود عنوان هتل فرانسویست . در ژآپن مهمانچذیر ها به نام ریوکان وجود داست که به علت های امنیتی واقع در شهر بودند و در مصر و چین و سرزمینهای بین النهرین ، چادر ها و سرپناه های ثابتی در محدوده کهخ ها فقط برای مسافران اشراف و سفیران وجود داست و باقی افراد اجازه سفر نداشتند .

برای تمایز نمای بناهای عمومی هتل از بناهای اطراف و همچنین ارتقا کیفی آنها ، سعی شد نما به سبک کلاسیسیزم باشد . اصل کلاسیسیزم ، اصل تقارن در دکوراسیون خارجی و ایجاد  توازن نظم و ترتیب و انسجام و خلوص سبک کلاسیسیزم سمبول حرکت به سوی آزادی ، برابری و تساوی حقوقد و اجتماعی بود در حالی که کاخ ها و قصر های تیره و تار نماد عقب ماندگی و ساختمان های سفید با ستون های بلند خیره کننده نشان قدرت طبقه متوسط جامعه بود .

از لحاظ طبقه بندی ظرفیت و درجه بندی هتل ها باید چنین گفت که هتل ها مجهز قاعدتا در مرکز شهر واقع شده اند . اما بنا به نیاز مسافران و ارزان تر بودن و گستردگی زمین ها هتل های مجهزی در حاشیه شهر ها پدید آمدند . تعریف هتل ها از یک ستاره تا پنج ستاره متغییر است . هتل هایی که تعداد  اتاق هایشان بعضا به 1000 عدد میرسد و علاوه بر فضا های خصوصی دارای استخر پوشیده و باز ، سونا ، جکوزی ، سالن بدنسازی و ماساز ، سالن های کنفرانس ، تله کنفرانس ، اتاق های ملاقات خصوصی ، خدمات ارتباط تلفنی ، سینما ، اینترنت و .. دارا هستند به نسبت درجه بالاتری دارند و همان طور که خدمات ها تنزل میابد و به سرویس بهداشتی عمومی و 10 تخت در یک اتاق میرسد درجه آن کاهش میابد .

طراح هتل در ابتدا باید از ریزه کای های صنعت توریسم و هتل سازی آگاه باشد . انواع هتل های وابسته به گردشگر شامل ، هتل بوتبک ، هتلهای کوچک که طراحی و اجرا مبلمان در آن ها بالاترین استاندارد هارا دارد ، در واقع به کارگیری اشیا و مبلمان منحصر به فرد از ضروریات این هتل هاست . هتل مدرن در نیویورک از نمونه های آن است که در مدرنیسم از آرت دکو تا پاپ آرت را در برمیگیرد .  هتل هنر یا هتل موزه ، که در این هتل زیبایی شناسی و بهره وری هنری مقدم بر هر چیز است . هتل آتلیه بر روی دریا ایتالیا از نمونه های اولیه این نوع هتل است . هتل موضوعی ، نوعی از هتل است که از نظر معماری و مبلمان یک مفهوم شناخته شده است و اغلب یک دوره خاص هنری ، یک مکان ویژه یا یک واقعه تاریخی را بازسازی میکند . در این هتل ها افراد تجربه ای شبیه به بازی کردن در یک فیلم یا صحنه آرایی را میکنند . هتل پلی روکو در برایتن یکی از نمونه های این هتل است . هتل دهکده هتل هایی هستند با مجموعه ویلا ها به صورت منفرد در کشورهایی که در مرمت پیشگامند و شرکت های سرمایه گذار دهکده های خالی از سکنه را میخرند .

از لحاظ کیفیت هتل ها به سه گروه تقسیم بندی میشوندد ، هتل های اقتصادی برای افرادی با بودجه محدود ، هتل های تجاری و هتل های لوکس با معماری خاص و تزئینات گاه اغراق آمیز

انواع هتل ها از لحاظ کاربری و وسعت ، هتل های زنجیره ای ، هتل آپارتمان ، هتل اقامتگاه ، هتل فرودگاهی ، هتل خاص یا غیر متعارف ( هتل درختی ) هتل هلی کپسولی در ژاپن ( برای اقامت های چند ساعته ) هتل های بومی و متلها .

هتل ها از لحاظ جایگاه قرارگیری ، به هتل های شهری و ییلاقی تفریحی تقسیم میشوند .

نکات مهم در طراحی هتل

در وهله ی نخست مسیر حرکت مهمانان، وسایل و کارکنان باید جدا باشد ، به ازای هر اتاق ۶ متر مربع فضای راهرو به عرض ۱٫۰۵ تا ۱٫۰۵ متر لازم است ، زباله ها باید در فضایی مسقف )برای محدود کردن سرو صدا در شب( با ارتفاع سقف ۴٫۳۰ متر
انباشته شود ، بخش سرایداری هر طبقه در امتداد راهروهای منتهی به اتاق مهمانان سازمان دهی می شود ، برای افزایش بازده بهتر است مسیرهای بین آشپزخانه – تحویل غذا – رستوران تا حد امکان کوتاه
باشد ، که خدمات مربوط به آماده سازی غذا و نوشیدنی در هتل سه نوع می باشد ، اول رستورانها و بوفه های شامل فضاهای ضیافت که به آشپزخانه ی ماهواره ای شکل نزدیک هر
رستوارن و اتاق ضیافت نیاز دارد و بخش های پذیرایی در اتاق مهمانان هر طبقه وجود دارد ، دوم یک یا دو رستوران و اتاق عملکردی که به یک آشپزخانه نیاز دارد تا بتواند مستقیم ا رستورانها و
اتاقها را سرویس دهد و سوم حداقل امکانات پذیرایی در هتل، ولی مجهز به رستورانهای جداگانه باشد . در هتل ها ممکن است دستگاههای فروش سکه ای یا اغذیه فروشی های شخصی نیز وجود داشته
باشد .طراحی آشپزخانه در ۴ مرحله انجام می پذیرد ، مرحله نخست آماده کردن طرحی شامل تمام فضاهای اصلی مورد نیاز ، مرحله دوم تعیین حداقل و حداکثر تعداد کارکنان لازم برای هر قسمت ، مرحله سوم مشخص کردن تجهیزات و لوازم لازم برای هر قسمت و مرحله آخر تخصیص فضاها است . در آشپزخانه های هتلهای متوسط به ازای هر صندلی سطحی برابر یک متر مربع فضا نیاز است. این
اندازه برای هتل های مجلل به ۱٫۲ متر مربع می رسد . خدمات رخت شویی هتل ها به سه طریق می باشد ، اول کرایه ملحفه یا قرارداد با رخت شویی های بیرون از هتل ، دوم یک بخش مرکزی که در داخل هتل و توسط بخش های آن انجام می شود و سوم رخت شوی خانه در همان مجموعه و ساختمان که توسط هتل اداره می شود . اتاقها بنا به اندازه می توانند شامل فضای نشیمن با صندلی – تلویزیون – میز کار – یخچال – میز
برای قراردادن کیف باشند . تخت دوقولو 100 در 200 سانتی متر ، تخت دو نفره 150 در 200 ، تخت دونفره بزرگ 165 در 200 و تخت دو نفره بسیار بزرگ 200 در 200 میباشد . حداقل فضای مورد نیاز برای اتاقها ، اتاق یک تخته 4.5 در 4.10 و اتاق دو تخته 4.5 در 4.5 میباشد که به آنها فضایی به ابعاد 2.50 در 3.80 به منظور سرویس بهداشتی و حمام افزوده میشود . زیر بنای هر طبقه برای فضاهای اداری-مدیریتی و دبیرخانه 1% الی 2% ، فضاهای مراقبت و تعمیر 4% الی 7% ، فضاهای خدماتی مانند آشپزخانه-اتاقهای کارکنان-انبارها 9% الی 14 % ، فضاهای اوقات فراغت- ورزش- فروشگاهها 2% الی 10% ، اتاقها–توالت ها–دوشها و حمامها–راهروها و سرویسهای طبقات 50% الی 60 % ، اتاقهای عمومی – فضای پذیرش-سالنها و سرسراها 4% الی 7% ، فضاهای پذیرایی-رستورانها و بوفه ها-فضای مهمانان 4% الی 8% ، فضای ضیافت شامل اتاق سخنرانی و جلسات 4% الی 12% میباشد . 

تسهیلاتی که باید برای معلولین در نظر گرفته شود ، این تسهیلات باید حداقل یک درصد تا دو درصد اتاقها و ترجیح ا در طبقه همکف منظور گردد ، شیبه های 20% ، راهرو ها به عرض 910 میلیمتر ،درها به عرض 815 میلیمتر به صورت تمام باز ،سرسراها 465 میلیمتر عریضتر از در ، در کمد ها به صورت کشویی ، قفسه ها به ارتفاع 1.37 متر ، حمام ها با فضای باز اصلی 1.02 متر و عرض 2.70 متر ، میز توالت به ارتفاع 860 میلیمتر که فضای لازم برای زانوها 600 میلیمتر و ارتفاع آینه از کف1 متر ،کلید ها در ارتفاع 1.2 متر ، تختها به ارتفاع 450-500 متر ، فاصله تخت و مبل 910 میلیمتر ، اتاقهای استاندارد به عرض 3.60 متر ، پنجره ها نیز تا حد امکان باید پایین باشد. میله ها و  دست آویزها باید به دیوارهای حمام ها و توالت ها زده شود .